“`html
درستی خبر – یکی از موضوعات اختلافی در روایتها میان ایران و روسیه به بندهای مربوط به مکانیزم حل اختلافات در برجام یا به اصطلاح اسنپبک مربوط میشود. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، اخیراً در مصاحبهای با صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران این ادعا را مطرح کرده که محمد جواد ظریف و جان کری بر سر این موضوع به توافق رسیدند و روسیه با چنین بندی مخالف بود. در حالی که ظریف و تیمش در کتاب “راز سر به مهر” روایت متفاوتی ارائه دادهاند که میتواند نشان دهنده نادرستی سخنان لاوروف باشد.
طبق مدارکی که در کتاب “راز سر به مهر” آمده، موضع روسیه در خصوص رفع تحریمها کاملاً برعکس موضع ایران بوده است. بهگونهای که در مذاکرات وین هفت، لاوروف در مهرماه سال ۹۳ به جان کری گفته بود: «انتظار لغو فوری تمامی تحریمهای شورای امنیت یک ایده احمقانه است.»
در مذاکرات مونرو سوئیس در اسفند ماه ۹۳، لاوروف به ظریف میگوید: «تحریمهای شورای امنیت در گام نخست باید به تعلیق درآید و لغو آن به تأیید آژانس بینالمللی انرژی اتمی بستگی دارد تا هیچ گونه انحراف یا برنامهای برای ساخت بمب از سوی ایران وجود نداشته باشد.» در واقع، این پیشنهاد روسیه میتوانست ایران را در فاز بررسی آژانس گرفتار کرده و به نوعی آن را در چنگال شورای امنیت نگه دارد.
ظریف در جلسات فروردین ۱۳۹۴ در لوزان سوئیس با قاطعیت با بازگشت خودکار قطعنامههای شورای امنیت مخالفت کرده و درخواست تشکیل کمیتهای سهنفره برای حکمیت میکند، اما روسیه، همچون سایر اعضای دائمی، به وضوح بیان میکند که حق حاکمیتی خود را به شخص دیگری واگذار نخواهد کرد.
از سوی دیگر، روسیه بههمراه فرانسه یک ساز و کار خطرناک را پیشنهاد میدهد که براساس آن قطعنامههای شورای امنیت تنها به مدت شش ماه معلق میشوند و هر شش ماه دوباره تمدید خواهند شد. این پیشنهاد فریبنده که از سوی فرانسه مطرح شده و از سوی روسیه حمایت میشود، به نوعی وضعیت لغو قطعنامهها را به سرنوشتی نامشخص و تقریباً غیر ممکن میکشاند. جان کری وقتی این طرح روسیه و فرانسه را به ظریف ارایه میدهد، به طعنه میگوید: «این پیشنهاد از طرف رفیقت است.»
در پایان فروردین ۱۳۹۴ در وین ۹، هیئت روسی اعلام کرد که با سازوکار پیشنهادی غرب در زمینه بازگشت قطعنامههای شورای امنیت موافق است و آن را تنها راهحل برای انتقال هزینه سیاسی سنگین به آمریکا یا هر کشور دیگری که به دنبال بازگشت قطعنامهها میباشد، میداند. این بیان بهنظر میرسد با زمان به توافق میآید که وندی شرمن، مذاکره کننده ارشد آمریکایی، تصریح میکند که لاوروف و هیئت او با اسنپبک موافقت کرده و حتی خود لاوروف متنی را تدوین کرده که بر اساس منافع روسیه و آمریکا بوده است.
وینی شرمن در فصل نهم کتاب خاطراتش تحت عنوان «نه برای ترسوها: درسهایی در شجاعت، قدرت و پایداری» در صفحات ۱۷۸ تا ۱۸۲، با نام ماراتن وین، به وزیر خارجه روسیه میپردازد و توضیح میدهد که لاوروف به اسنپبک بهعنوان ابزاری برای تثبیت لغو تحریمها بدون از دست دادن اهرم فشار نگریسته است. او تأکید میکند: «این چاقوی جراحی لاوروف بود که کمک کرد آخرین قطعات پازل در جای خود قرار گیرند. در نهایت، سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به یک راهحل هوشمندانه و مبتکرانه اشاره کرد که طبق آن هر یک از اعضای گروه ۱+۵ میتوانستند در صورتی که اعتقاد داشتند ایران توافق را نادیده گرفته، درخواست رأیگیری در شورای امنیت را مطرح کنند. اما قطعنامه بهعنوان یک رأی مثبت تنظیم میشد؛ یعنی تأکید میکرد که کاهش تحریمها ادامه خواهد داشت. بدین ترتیب هر کشوری میتوانست آن قطعنامه را وتو کند و لذا تحریمها بهطور خودکار بازمیگشتند. به این ترتیب حق وتو حفظ میشد، در حالی که ایالات متحده یا هر کشور دیگری میتوانست بهتنهایی اقدام نماید..
شرمن همچنین در تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۹۵ در گفتگویی با وبسایت «راشن مترز» تأکید میکند: «لاوروف نقش اساسی و مؤثری در تدوین اسنپبک ایفا کرده است.»
قابل ذکر است که موضوع بازگشتپذیری قطعنامههای شورای امنیت به بخشی از توافق طرفین برای امکان بازگشت به شرایط پیش از برجام درصورت نقض برجام توسط هر یک از طرفها تبدیل شده است. ایران تحت مدیریت دکتر ظریف و در دوران ریاست جمهوری روحانی از این حق خود در سال ۹۸ استفاده کرده و در دیماه ۹۸ تمامی محدودیتهای برجامی را بهواسطه خروج آمریکا و تخلفات اروپا لغو کرده و با همکاری روسیه و چین از هرگونه اقدام متقابل اروپا جلوگیری نمود. همچنین ایران در سال ۱۳۹۹ توانست با ۱۳ رأی مخالف در برابر ۲ رأی موافق، تلاش آمریکا برای بازگرداندن قطعنامههای شورای امنیت را ناکام بگذارد.
اینکه چرا آقای لاوروف بهصورت مداوم بر مسئولیت اقدام غیرقانونی سه کشور اروپایی تأکید میکند و آن را به وزیر امور خارجه سابق و کنونی ایران نسبت میدهد، جالب است. در حالی که خود ایشان همراه با وزرای خارجه ایران و چین بهطور رسمی بیان کردهاند که اقدامات اروپا کاملاً در تضاد با برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بوده و سوءاستفاده غیرقانونی از ساز و کار حل و فصل اختلافات (که بهاشتباه اسنپبک نامیده میشود) موجه نمیباشد.
۴۲/۴۲
“`