“`html
به گزارش سلامت نیوز، وقوع خشکسالی و کمبود آب در ایران یک واقعیت غیرقابل انکار است که در پنج سال اخیر به شدت خود را نشان داده است. در روزهای آتی، دمای هوا در برخی استان‌ها احتمالاً به ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، دمایی که قبلاً فقط در استان‌های جنوبی مشاهده می‌شد، اما جدیداً با افزایش دما و تغییرات اقلیمی به سایر مناطق نیز سرایت کرده است. بر اساس آمار، مجموع بارش‌های جوی کشور از ابتدای سال آبی تا ششم تیرماه به ۱۴۵.۱ میلیمتر رسید که نشان‌دهنده کاهش ۳۹ درصدی نسبت به میانگین درازمدت ۲۳۶.۶ میلیمتر و کاهش ۴۰ درصدی نسبت به بارندگی سال گذشته با ۲۴۱.۹ میلیمتر است.
مهر همچنین گزارش داده است که مسئولان اعلام کرده‌اند در ۲۳ استان و ۴۳ شهرستان کشور تنش آبی وجود دارد. حال که به گرمای تابستان نزدیک می‌شویم، چه اقداماتی برای جلوگیری از کمبود آب باید انجام دهیم؟
کاهش ورودی و خروجی سدها
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد وضعیت سدهای کشور چندان مناسب نیست. خروجی سدها کاهش یافته و به ۲۱ میلیارد و ۴۳۰ میلیون مترمکعب رسید که نسبت به سال گذشته کاهش ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد. از طرفی، ورودی سدها با ۴۲ درصد کاهش به ۲۱ میلیارد و ۸۸۰ میلیون مترمکعب رسیده است که در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته که ۳۷ میلیارد و ۹۶۰ میلیون مترمکعب بود، افت محسوسی است.
در حال حاضر، حجم آب موجود در مخازن سدها معادل ۲۴ میلیارد و ۸۷۰ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال گذشته با ۳۳ میلیارد و ۳۹۰ میلیون مترمکعب، کاهش ۲۶ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، پرشدگی سدهای کشور ۵۲ درصد و ۴۸ درصد از مخازن خالی است.
چالش‌ها در وضعیت سدها و راهکارها
تحلیل موجودی سدها حاکی از آن است که سدهایی مانند سدهای تهران، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، گلستان، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی در وضعیت نامناسب و فقط استان مازندران در شرایط بهتری قرار دارد. این امر ضرورت استفاده از آب‌های زیرزمینی را بیشتر مطرح می‌کند.
طبق برنامه هفتم، باید برداشت از آب‌های زیرزمینی از ۴۴ به ۳۶.۷ میلیارد مترمکعب کاهش یابد. اما خشکسالی‌های پنج سال گذشته این هدف را به چالش می‌کشد. عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب تأکید کرده که برداشت از منابع زیرزمینی به‌طور کلی ۴۴ میلیارد مترمکعب در سال است که با کمی کاهش مواجه شده است و این مسئله ارتباطی به مدیریت ما ندارد، بلکه به دلیل کاهش کاملاً محسوس آبخوان‌هاست.
آمارها نشان می‌دهد که برداشت غیرمجاز از منابع زیرزمینی بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب است که در برخی تخمین‌ها به ۱۷ میلیارد مترمکعب نیز می‌رسد. حدود نیمی از این برداشت از چاه‌های بدون مجوز و نیمی دیگر از چاه‌های دارای مجوز اما با برداشت بیش از حد انجام می‌شود.
با این حال، به نظر می‌رسد اقداماتی در این زمینه آغاز شده است. بزرگزاده می‌گوید با اینکه اقداماتی چون انسداد چاه‌ها و نصب کنتورهای هوشمند انجام شده، اما بدون ارائه راهکارهای معیشتی جایگزین برای کشاورزان، این اقدامات کارایی لازم را نداشته‌اند. روش‌های صرفاً قهری بدون توجه به واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی مؤثر نخواهند بود.
او توضیح داد: در ۸۹ دشت کشور که فقط ۱۶ درصد مجموع دشت‌ها را تشکیل می‌دهند، اما ۶۶ درصد برداشت غیرمجاز متعلق به این دشت‌هاست، این طرح‌ها با اولویت دنبال می‌شوند. قراردادهای مربوط به واگذاری وظایف به تشکل‌های آب‌بران در حال تنظیم و نهایی‌سازی بوده و به زودی به مرحله اجرا در خواهد آمد.
تهران دیگر نمی‌تواند جمعیت جدیدی را پذیرش کند
از
“““html
سه سال از زمانی که اعلام شد تهران دیگر ظرفیت بارگذاری جمعیتی را در بحث منابع آبی ندارد، می‌گذرد. با این حال، نه تنها هیچ اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده بلکه به طور سالانه بدون توجه به چگونگی تأمین آب، تعداد ساختمان‌های تهران و حومه آن افزایش می‌یابد و ساختمان‌های مرتفع بیشتر ساخته می‌شوند. اخیراً، سخنگوی صنعت آب نیز این موضوع را تأیید کرد و بیان داشت: تناقض بین بحران آب در تهران و ادامه ساخت‌وسازهای این شهر محسوس است و نهادهای مربوطه هم نتوانسته‌اند هماهنگی‌های لازم را ایجاد کنند. همچنین، باید به این نکته توجه داشت که تهران دیگر ظرفیت تأمین آب جدید را ندارد. منابع آبی کنونی تهران، شامل آب‌های سطحی و زیرزمینی، در شرایط آسیب‌پذیری به سر می‌برند ولی همچنان گرایش به شهرک‌سازی و مهاجرت به تهران ادامه دارد. این تناقض ناشی از نابرابری‌های فضایی در توزیع فرصت‌ها و اشتغال است.
او با اشاره به رشد سالیانه ۲.۵ درصدی جمعیت در تهران و برخی شهرک‌های اطراف همچون پرند، بومهن، رودهن و پردیس گفت: نمی‌توانیم به ساکنان این مناطق آب نرسانیم. اما مسئولیت مدیریت مهاجرت یا توزیع جمعیت با وزارت نیرو نیست. این موضوع نیاز به سیاست‌گذاری کلان و بین‌بخشی دارد. تا زمانی که فرصت‌های شغلی و شرایط رفاهی در شهرهای کوچک‌تر فراهم نشود، جمعیت به سمت تهران مهاجرت می‌کند و ما ناگزیر به تأمین آب برای آنها خواهیم بود.
زمستان بی‌آبی تهران و افت فشار آب
شهر تهران زمستان سختی را تجربه کرد و در اوایل اسفند به اوج بحران خود رسید. در آن زمان، حسام خسروی، معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آبفای تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره کاهش فشار و قطعی آب در بسیاری از مناطق تهران بیان کرد: امسال میزان بارش‌ها ۴۶ درصد نسبت به سال‌های عادی کمتر و نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد کاهش یافته است. این شرایط موجب شده تا سدهای تامین آب در وضعیت نامناسبی قرار بگیرند، به گونه‌ای که ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران به نزدیک ۶ درصد رسیده است.
وی افزود: در روزهای اخیر به دلیل ایام خانه‌تکانی و ماه مبارک رمضان مصرف آب افزایش یافته و این موضوع به تشدید بحران منابع آبی انجامیده است، به همین دلیل ناچار به کنترل فشار آب در شهر هستیم.
این مسؤول در پاسخ به پرسش خبرنگار مهر درباره امکان جیره‌بندی آب در تابستان با وجود این شرایط، گفت: جیره‌بندی آب در دو حالت ممکن است؛ یکی در شرایط بحرانی ناشی از نبود بارش و دیگری کم‌توجهی مردم. بنابراین، احتمال جیره‌بندی در این شرایط وجود دارد.
خسروی با تبیین محدودیت‌های تولید، گفت: به دلیل این محدودیت‌ها، شهروندان باید با مدیریت مصرف آب مشابه سال‌های گذشته همکاری کنند تا از جیره‌بندی جلوگیری شود. ما تلاش خواهیم کرد که این وضعیت اتفاق نیفتد چون خسارت‌های زیادی به شبکه آبی وارد خواهد کرد.
بی‌توجهی به تغییر الگوی کشت در کشاورزی
اصلاح الگوی کشت یکی از راهکارهایی است که می‌تواند به کاهش مصرف آب کمک شایانی کند. اگر هر منطقه به تناسب شرایط اقلیمی محصولات کشاورزی خود را انتخاب کند، مصرف آب در بخش کشاورزی به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. اما به نظر می‌رسد وزارت جهاد در این زمینه تعلل می‌کند. عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب، درخصوص وضعیت تغییر الگوی کشت اظهار داشت که هنوز طراحی برنامه و الگوی کشت به خوبی پیشرفت نکرده و تأثیرات لازم را نداشته است. این اقدام بسیار مهم است و مجلس شورای اسلامی به‌طور جدی به آن پرداخته است، زیرا در برنامه هفتم توسعه بر اهمیت آن تأکید شده و جهاد کشاورزی نیز به پیگیری این موضوع ادامه می‌دهد.
این موضوع به حدی حیاتی است که محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، با اشاره به اینکه مشکلات قدیمی مانند اصلاح الگوی کشت هنوز حل نشده باقی مانده، گفت: بهره‌برداری از آب در بخش کشاورزی با راندمان بالا نهادینه نشده و هنوز روش‌های سنتی و غرقابی در این حوزه رایج است. از سوی دیگر، در مناطقی از کشور که با کمبود آب آشامیدنی مواجه هستند، محصولات کاشته می‌شود که توجیه اقتصادی ندارد و نیازمند اصلاح جدی الگوی کشت توسط وزارتخانه‌های مربوطه است.
راه‌حل چیست؟
با توجه به وضعیت نامطلوب سدهای استان‌های تهران، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، گلستان، زنجان، کرمان، فارس و مرکزی، ضروری است که به این شهرها توجه ویژه‌ای شود و در کنار آن، برای مدیریت منابع آبی، اصلاح الگوها مورد توجه قرار گیرد.
“““html
برای بهینه‌سازی منابع آبی کشور، گسترش الگوی کشت کشاورزی، کاهش ساخت و ساز در کلان‌شهرها و کاستن از برداشت منابع آب زیرزمینی باید در اولویت قرار گیرد. به‌علاوه، اجرای طرح استفاده از پساب در صنایع، واقعی‌سازی قیمت آب و توسعه آبخیزداری در کنار سدسازی از دیگر امور ضروری است. در نهایت، مدیریت مصرف و کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب باید بین مردم فرهنگ‌سازی شود زیرا هیچیک از این اقدامات به تنهایی نمی‌تواند کافی باشد و امید به اجرای یکی و دو اقدام در بلندمدت غیرعملی خواهد بود.
علاوه بر این، با توجه به کاهش ذخایر آبی سدها و افت بارندگی‌ها در سال آبی اخیر، احتمال وقوع تابستانی سخت به همراه کمبود آب و جیره‌بندی وجود دارد. اما عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب در گفت‌وگو با خبرنگار مهر این فرضیه را رد کرده و می‌گوید: «جیره‌بندی آب به هیچ عنوان در برنامه وزارت نیرو نیست و تابستان امسال با جیره‌بندی آب مواجه نخواهیم شد». اکنون این پرسش مطرح است که آیا در تهران و بسیاری از کلان‌شهرها افت فشار آب رخ خواهد داد یا خیر!
۲۱۷
“`