“`html
زهرا علیاکبری: با این که مقامهای دولت و به طور خاص وزیر نفت بارها اعلام کردهاند که در حال حاضر افزایش قیمت بنزین در دستور کار قرار ندارد، اما شواهدی که از جلسههای مکرر و مباحث کارشناسی در مورد قیمت بنزین بهدست آمده، حاکی از آن است که احتمال تغییر وضعیت به مرور در حال افزایش است.
بنزین بهعنوان یک کالای بسیار حساس و استراتژیک در عرصه اقتصاد ایران بهشمار میآید. علیرغم اینکه تغییرات قیمت بنزین همیشه با واکنشهای اجتماعی و حساسیتهای خاصی همراه بوده است، تاریخ نشان میدهد که ایران تجربهای در زمان دولت خاتمی داشته که در آن به تغییر قیمت بنزین بهصورت تدریجی و با تمرکز بر حساسیتزدایی از جامعه پرداخته میشد. در آن زمان، منتقدان این نوع تصمیمات، افزایش قیمت بنزین را به عنوان یک عامل کلیدی در رشد تورم معرفی میکردند و بر این اساس به دنبال تعریف طرح تثبیت قیمتها در مجلس برمیآمدند تا مخصوصا از افزایش نرخ تورم جلوگیری کنند.
پس از مدتی، این روند افزایش قیمت به مشکل جدی برخورد کرد و طراحان آن، یعنی شخصیتهایی مانند الیاس نادران و احمد توکلی، در نهایت در زمانی که دولت محمود احمدینژاد در قدرت بود، به ضرورت افزایش قیمت بنزین اقرار کردند. سه سال بعد از آنکه در مجلس هفتم قیمتی تثبیت شد، سهمیهبندی بنزین به مرحله اجرا درآمد. این سهمیهبندی همچنان ادامه دارد، با این حال نه تنها تاثیر مثبتی بر کاهش بحران بنزین نداشته، بلکه در زمان اجرای هدفمندی یارانهها، قیمت بنزین به قیمتهای جهانی نزدیک شد، که متاسفانه با افزایش نرخ دلار دوباره این تعادل به هم خورد.
اکنون که ایران نه تنها با مشکل عدم توازن در عرضه بنزین، بلکه همچنین با بحران انرژی و کمبود برق در تابستان و گاز در زمستان مواجه است، بحث درباره لزوم تغییر وضعیت کنونی مورد توجه قرار گرفته است.
وزیر نفت چه نظری دارد؟
پاکنژاد، وزیر نفت، هر زمان که در مقابل دوربینها قرار میگیرد، به این موضوع اشاره میکند که هنوز خبری از افزایش قیمت بنزین نیست. وی در هفتم آبان، در دیداری با خبرنگاران در حیاط دولت، در پاسخ به پرسشهای متعدد تأکید کرد: در این لحظه هیچ تصمیمی برای افزایش قیمت حاملهای انرژی اتخاذ نشده است.
حساسیت ویژهای که افکار عمومی به مسئله بنزین دارد، ارتباط مستقیم با قول پزشکیان در زمان انتخابات ریاستجمهوری دارد. وی بارها تاکید کرد که هیچ برنامهای برای تغییر در این حوزه ندارد و مردم را غافلگیر نخواهد کرد. این یادآوری غافلگیری به واقعهای در سال ۱۳۹۸ برمیگردد؛ نیمهشب ۲۴ آبان، شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران، به گفتهی سران سه قوه، اعلام کرد که سهمیهبندی بنزین دوباره آغاز شده است، با افزایش قیمت هر لیتر بنزین سهمیهای به ۱۵۰۰ تومان و نرخ آزاد به ۳۰۰۰ تومان. این تصمیم بالطبع با اعتراضهای جدی مواجه شده و آثار منفی بهدنبال داشت.
سناریوهای مختلف در رابطه با بنزین چیست؟
ایران از سال ۱۳۹۸ تاکنون با تورمهای بسیار بالا روبرو بوده است. در بسیاری از سالها، سطح تورم در حدود چهل درصد یا بیشتر قرار داشته و این نشان میدهد که تفسیر نمایندگان مجلس هفتم در مورد اینکه افزایش قیمت بنزین عامل مهمی در رشد تورم است، نادرست بوده است. اکنون در این شرایط، قیمت بنزین همچنان از ارزش دلاری فاصله گرفته و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که چارهای جز افزایش قیمت وجود ندارد.
بر اساس بررسیها، میانگین مصرف بنزین در نیمه اول سال جاری به ۱۳۲ میلیون لیتر رسیده، در حالی که ظرفیت تولید پالایشگاهی بنزین در کشور حدود ۱۱۰ میلیون لیتر است. در نتیجه، ناترازی این ماده حیاتی به حدود ۲۲ میلیون لیتر میرسد.
“““html
بر اساس آمار، نیاز بنزین در کشور چیزی حدود ۲۵ میلیون لیتر در روز برآورد میشود. اگر به بررسی تولید بنزین پالایشگاهی بپردازیم، متوجه این ناترازی عظیم خواهیم شد. از سویی دیگر، هیچیک از سیاستهای اعلام شده که به توسعه حمل و نقل عمومی و افزایش سهم آن به میزان هفتاد و پنج درصد اشاره دارد، هنوز به ثمر ننشستهاند. در حال حاضر، مصرف سوخت خودروهای جدید ایرانی بیشتر از میانگین جهانی است و خودروهای فرسوده مانند چاههای مصرف سوخت در شهرها عمل میکنند، که بنزین را جذب کرده و آلودگی زیستمحیطی را بوجود میآورند. در این زمینه، دولت طرحهای متعددی را مورد بررسی قرار داده است.
یکی از این طرحها، واردات بنزین سوپر و توزیع آن با قیمتهای ترجیحی و آزاد است که در حدود چهل تا شصت هزار تومان تخمین زده میشود. در حال حاضر، قیمت بنزین سوپر به مقدار ۳۵۰۰ تومان در هر لیتر تعیین شده است، اما به راحتی در جایگاههای سوخت یافت نمیشود.
اگرچه این طرح از ماهها قبل مطرح شده، اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. به نظر میرسد که بنزینهای سوپر وارداتی برای خودروهای لوکس به زودی با قیمتی در حدود رقم یاد شده به بازار میآید. همچنین، پیشنهادی دیگر برای افزایش قیمت عمومی بنزین به میزان پنج تا هفت هزار تومان مطرح شده است که به طور عمومی با استقبال مواجه نشده است.
به نقل از اخبار درز کرده از جلسات مکرر در سازمان برنامه و بودجه، راهکار معرفی نرخ سوم بنزین به عنوان گزینهای پرطرفدار در حال بررسی است. دو نوع اعلام نرخ سوم، یکی با حفظ سهمیهها و امکان خرید ۶۰ لیتر از آن به قیمت ۱۵۰۰ تومان، و دیگری خرید حدود ۱۰۰ لیتر و شاید کمتر به بهای ۳۰۰۰ تومان مطرح شدهاند. بنابراین، اگر سهمیه ۶۰ لیتری به پایان برسد، بیش از آن باید با کارتهای جایگاه به قیمتی بین ۷ تا ۱۰ هزار تومان تهیه شود. به طور کلی، بنزین تنها با کارتهای شخصی دارای قیمتهایی بین ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان است، و خرید از کارت جایگاه نیاز به پرداخت مبلغی بین ۷ تا ۱۰ هزار تومان دارد.
رضا سپهوند، دبیر کمیسیون انرژی مجلس، این پیشنهاد را تأیید کرده و عدد ۷۵۰۰ تومان را به عنوان نرخ سوم اعلام کرده است. او بیان کرده است که طرحی در دولت وجود دارد که در آن سهمیههای فعلی ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی حفظ میشود و نرخ سومی برای بنزین در نظر گرفته میشود. سپهوند خاطرنشان کرد که این رقم هنوز قطعی نیست و تصویب نهایی آن بستگی به نظر دولت یا شورایعالی هماهنگی اقتصادی دارد.
بهنظر میرسد که دولت در تلاش است تا برای سال ۱۴۰۵، نظام قیمتگذاری بنزین را به سه یا چهار نرخی تبدیل کند تا بتواند بخشی از چالشهای بوجود آمده در این حوزه را نیمهتمام بگذارد. چهارنرخی شدن بنزین نیاز به عرضه بنزین وارداتی با نرخ آزاد در جایگاههای سوخت دارد. بسیاری بر این باورند که حفظ سهمیههای موجود و افزایش نرخ سوم بنزین میتواند تأثیرات افزایش قیمت آن را به حداقل برساند.
اگر قانون هدفمندی یارانهها اجرایی میشد، قیمت بنزین چقدر بود؟
در سال ۱۳۸۹ قرار بود قانون هدفمندی یارانهها با هدف پایان دادن به بحران پرداخت یارانه در اقتصاد ایران به اجرا درآید، اما نه تنها این بحران حل نشد بلکه در حال حاضر کشور با پرداخت یارانه نقدی و یارانهی پنهان و فاصلههای جدی در حوزه انرژی مواجه است. علی عسگری، طراح این قانون، اعلام کرده است که اگر سیاست هدفمندی یارانهها طبق برنامه سال ۸۹ دنبال میشد، قیمت بنزین هر سال تقریباً ۲۰ درصد افزایش مییافت و در نتیجه، امروز قیمت واقعی آن به حدود ۲۰ هزار تومان میرسید. او تأکید کرد که شیوه کنونی پرداخت یارانه ناکارآمد بوده و آزادسازی حاملهای انرژی نیز هنوز به ثمر نرسیده است.
همچنین، محمدرضا باهنر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، سناریوی دیگری را مطرح کرده است که در آن قیمت بنزین به حدود ۷۰ هزار تومان خواهد رسید. باهنر با اشاره به تجربه اجرای هدفمندی یارانهها در دولتهای گذشته گفت: «اگر یکسوم درآمد ۲۰۰ میلیارد دلاری کشور به طور نقدی بین مردم تقسیم میشد، سهم هر ایرانی سالانه تقریباً هزار دلار میبود؛ یعنی برای یک خانواده پنجنفره عددی معادل ۵ هزار دلار در سال. با نرخ ۷۰ هزار تومانی، این مقدار معادل ۷۰ میلیون تومان یارانه نقدی سالانه برای هر فرد خواهد بود؛ یعنی ماهانه در حدود ۶ تا ۷ میلیون تومان.»
در حالی که تجربه دریافت یارانه نقدی در این ۱۵ سال، تجربهای موفق به شمار نمیآید و تاکنون یارانهها نتوانستهاند وضعیت زندگی مردم ایران را بهبود بخشند.
به نظر میرسد سال ۱۴۰۵، زمان آغاز تحولات جدید در زمینه قیمتگذاری بنزین خواهد بود و محتملترین تغییر، رونمایی از نرخ سوم بنزین در ایران است. کالایی که به مدت هجده سال به صورت سهمیهای توزیع میشود، اما هنوز مشکل مربوط به قیمت و مصرف آن قابل حل نیست.
223223
“`